Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Dr. Hüsamettin Güldoğan
Psikiyatri Uzmanı
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) hemen hemen herkes için travmatik olacak kadar bir yaşantı sonucu ortaya çıkan ve bir aydan uzun süren büyük duygusal stres yaşanması demektir.
Trafik ve uçak kazaları, sel, deprem gibi doğal afetler, kavga deneyimi, saldırı, tecavüz, işkenceye maruz kalmak, yangın, terörist elinde rehin kalmak, savaşta uzun süre siperde veya bombardıman altında kalmak travmatik olaylara örnek olarak sayılabilir. I. ve II. Dünya savaşlarından ve Vietnam savaşı sonrasında bu bozukluktan etkilenenlerin sayısı bir hayli fazla olmuştur.
Klinik Belirtileri
- Hastalık travmatik olaydan birkaç saat, birkaç gün, birkaç hafta veya birkaç ay sonra ortaya çıkabilir.
- Ana klinik özelliği travmatik olayı acı verecek biçimde yeniden yaşama, kaçınma ve duygusal uyuşukluk kalıbı ve oldukça sabit aşırı canlandırmadır. Olayın yineleyici biçimde yaşanması düşlerde olur ve düşlerde olayı aynı biçimde sık sık görür, korkuyla uyanır.
- Travmatik olayla ilgili anılar için bellek çok güçlendirilmiş olup diğer olaylara dikkat azalmış olabilir.
- Sıklıkla suçluluk, utanç duyma ve reddedilme hislerini taşırlar.
- Normalde tepki verilmeyecek uyaranlara karşı aşırı derecede duyarlı olup en küçük uyaranlara irkilme şeklinde tepki gösterir.
- Duyarlılık nedeniyle hasta uyarıcı durumlardan kaçınmak isteyebilir.
- Yerinde duramayacak kadar bunaltı, huzursuzluk, ellerde titreme, telaş, kaygı görülebilir.
- Zaman zaman illüzyonlar ve halüsinasyonlar ortaya çıkabilir.
- Saldırganlık, şiddet, zayıf dürtü kontrolü, depresyon ve maddeye bağlı bozukluklar görülebilir.
- Travmatik olay düşlerde sık olarak yinelendiğinden dolayı uyku bozulur ve hasta bu düşleri tekrar görmemek için bilinçli olarak uykusunu kaçırır.
Oluş Nedenleri Nelerdir?
Şiddetli travma ile karşılaşan her insan travma sonrası stres bozukluğunu yaşamaz. Önemli olan travmanın şiddetinin ağırlığından çok olayın o kişi için öznel anlam taşımasıdır.
Eğer;
- Bir çocukluk travmasının varlığı,
- Paranoid, bağımlı veya antisosyal kişilik bozukluğu olması,
- Bir psikiyatrik hastalığa genetik yatkınlık
- Denfek sistemlerinin yetersizliği,
- Son zamanlardaki stresli yaşam olayları,
- Son zamanlarda aşırı alkol alımı,
gibi durumlar mevcut ise travma sonrası stres bozukluğu gelişme riski yüksek olacaktır.
Psikanalitik olarak; travmanın önceden varolan, henüz çözümlenmemiş psikolojik çatışmayı yeniden alevlendirdiği varsayılır. (Çocukluk travmasının uyanışı)
Yaygınlık ve kimlerde daha çok görülür?
- Yaşam boyu yayınlığı, popülasyonun %1-3’ü olarak tahmin edilmektedir.
- Vietnam askerlerinin %30’u post travmatik stres bozukluğu yaşamışlardır.
- Genç yetişkinlerde en sık görülmelerine rağmen çocuklarda da görülebilir.
- Erkeklerde daha çok kavga, kadınlarda ise saldırı ya da tecavüz en sık travma nedenidir.
- Bekar, boşanmış, dul, ekonomik olarak sorunlu ya da sosyal çekilmesi daha çok olanlarda daha sık görülme eğilimi taşır.
Gidiş ve Sonlanış
Hastalığın ortaya çıkması travmadan bir hafta önce olabileceği gibi 30 yıl kadar uzunda olabilir.
%30’u tamamen düzelir.
%40’ı hafif belirtilerle devam eder.
%20’si orta şiddette belirtilerle devam eder.
%10’u ise aynı kalır veya daha kötüye gider.
Belirtilerin ani başlangıç göstermesi, kısa sürmesi (6 aydan az), kişilik bozukluğu bulunmaması, iyi bir sosyal destek ağının bulunması, başka bir psikiyatrik bozukluk ya da maddeye bağlı bozukluk olmaması gidişatı olumlu etkileyen faktörlerdir.
Tedavi
Tedavide farmakoterapi (ilaç) ve psikoterapi birlikte uygulanır.
Psikoterapik yaklaşımlar ise davranışçı terapi, bilişsel terapi ve hipnozdur. Grup ve aile terapisi de etkili olabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu İçin DSM-IV Ölçütleri
- Aşağıdakilerin her ikisinin de bulunduğu bir biçimde, kişi travmatik olayla karşılaşmıştır.
- Kişi, gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi ağır yaralanma, kendisinin ya da başkalarının fizik bütünlüğüne bir tehdit olayını yaşamış, böyle bir olaya tanık olmuş ya da böyle bir olayla karşı karşıya gelmiştir.
- Kişinin tepkileri arasında aşırı korku, çaresizlik ya da dehşete düşme vardır.
- Travma aşağıdakilerden biri (ya da fazlası) yoluyla sürekli olarak yeniden yaşanır.
- Hayaller, düşünceler veya algılar yoluyla, olayı ele almadan tekrar tekrar sıkıntı verici tarzda anımsamalar
- Olayı, sık sık sıkıntı veren bir biçimde rüyada görme
- Travmatik olay sanki yeniden oluyormuş gibi davranma ya da hissetme
- Travmatik olayın bir yönünü çağrıştıran ya da andıran iç ya da dış olaylarla karşılaştırma üzerine yoğun bir psikolojik sıkıntı duyma
- Travmatik olayın bir yönünü çağrıştıran ya da andıran iç ya da dış olaylarla karşılaştırma üzerine fizyolojik tepki gösterme
- Aşağıdakilerden üçünün (ya da daha fazlasının) bulunması ile belirli, travmaya eşlik etmiş olan uyaranlardan sürekli kaçınma ve genel tepki gösterme düzeyinde azalma (travmadan önce olmayan)
- Travmaya eşlik eden düşünce duygu ya da konuşmalardan kaçınma çabaları
- Travma ile anılarını uyandıran etkinlikler, yerler ya da kişilerden uzak durma çabaları
- Travmanın önemli bir yönünü anımsama
- Önemli etkinliklere karşı ilginin ya da bunlara katılımın belirgin olarak azalması
- İnsanlardan uzaklaşma ya da insanlara yabancılaşma duyguları
- Duygulanımda kısıtlılık (örneğin sevme duygusunu yaşayamama)
- Bir geleceği kalmadığı duygusunu taşıma
- Aşağıdakilerden ikisinin (ya da daha fazlasının) bulunması ile belirli, artmış uyarılmışlık sendromlarının sürekli olması (travmadan önce olmayan)
- Uykuya dalmakta ya da uykuyu sürdürmekte güçlük
- Huzursuzluk ya da öfke patlamaları
- Düşüncelerini belirli bir konu üzerinde yoğunlaştırmada zorluk çekme
- Aşırı uyarılmışlık
- Aşırı irkilme tepkisi gösterme
- Bu bozukluk ( B, C ve D tanı ölçütlerinden semptomlar) 1 aydan daha uzun sürer.
- Bu bozukluk klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal mesleki alanlarda ya da işlevselliğin önemli olduğu diğer alanlarda bozulmaya neden olur.